Polszczyzna łatwizna (6)

Jest takie słowo w języku polskim, którym w pewnych okolicznościach posługuje się bardzo wiele osób, nie przypuszczając nawet, że... popełnia błąd.

Chodzi o czasownik ubierać, ubrać i konstrukcje typu ubrać płaszcz, ubrać spodnie, ubrać sukienkę, ubrać buty itp.
Jasiu, czy ubrałeś kurtkę, bo jest zimno na dworze?;
Kasiu, zdejmij brudne buty i ubierz pantofle, jak wchodzisz do pokoju;
Barbara ubrała dzisiaj nowy płaszcz, bo zrobiło się bardzo jesiennie;
Piłkarz ubrał koszulkę z numerem 10.
Czy zdarza się i Państwu w ten sposób powiedzieć (mówi tak nagminnie np. Jolanta Kwaśniewska w TVP Style i, o dziwo, nikt z redakcji nie zwraca jej na to uwagi)? Jeśli tak, to przestrzegam, że jest to niepoprawne. Ubrać można kogoś w kurtkę, w płaszcz, w sweter, w koszulkę (np. małe dziecko), natomiast kurtkę, pantofle, płaszcz, sweter, koszulkę zawsze się wkłada (na siebie lub na kogoś).
Językoznawcy twierdzą, że błędne ubrać płaszcz, ubrać spodnie itp. (to dosłowne tłumaczenie odpowiedniego zwrotu w języku niemieckim) spotyka się głównie na południu i zachodzie Polski. Z niepokojem obserwują jednak, jak ów regionalizm przenika do polszczyzny ogólnej (zaczynają tak mówić nawet ludzie dbający o język). Mogą Państwo zapytać: dlaczego należy się takiej polszczyzny wystrzegać?
Dlatego, że czasownik ubierać ma od wieków w naszym języku kilka znaczeń i nie warto mu przypisywać jeszcze jednego, tym bardziej, że jest czasownik nadający się do łączenia go z nazwami części garderoby, czyli wkładać, włożyć.
Ubierać to inaczej:
1. wkładać na kogoś lub na coś ubranie, obuwie itp.;
2. ozdabiać coś czymś;
3. kupować albo szyć komuś ubranie itp.
Można więc powiedzieć czy napisać:
Mama ubrała dziecko w ciepły kombinezon;
Ciocia pięknie ubrała tort (czyli przyozdobiła go czekoladą i konfiturami) na swoje urodziny;
Do ślubu ubrał ją najlepszy krawiec.
Nie wolno natomiast mówić ubrałem płaszcz, ubrałem buty, ubrałem spodnie itp.
Niewątpliwie za jedną z przyczyn upowszechniania się w polszczyźnie (niestety, zauważam, że mówi tak coraz więcej ludzi) zwrotów typu ubierz płaszcz, ubierz buty, ubierz spodnie uznaje się to, że utożsamia się go z czasownikiem zwrotnym ubrać się, ubierać się, który jest jak najbardziej poprawny. Nie popełnimy błędu, gdy powiemy:
Ojciec ubrał się w nowy garnitur i białą koszulę czy
Mama ubrała się w piękną wieczorową suknię i wyszła z ojcem na koncert do filharmonii.
Jeśli się tego nie wie (nie wiedziało), trzeba po prostu zapamiętać, że istnieje w polszczyźnie rozróżnienie:
ubieramy się w spodnie czy w sweter, ale zawsze
wkładamy spodnie, sweter (a nie ubieramy je).
Słowniki poprawnej polszczyzny przestrzegają przed tym, by nie mówić nie tylko ubierz buty, ubierz płaszcz, ubierz spodnie, ale także załóż buty, załóż płaszcz, załóż spodnie. Proponują sięgnięcie w takiej sytuacji po czasownik wkładać, włożyć (włóż buty, włóż płaszcz, włóż spodnie). Zakładać można okulary na nos, kolczyki na uszy, biżuterię na szyję lub rękę, zegarek, nogę na nogę, a nawet krawat, gdyż czasownik ten znaczy umieszczać coś na czymś.
Niektórzy językoznawcy (np. prof. Jan Miodek) uważają jednak czasowniki wkładać i zakładać za synonimy i nie potępiają zwrotów załóż płaszcz, załóż buty, załóż spodnie. Twierdzą, że wkładanie i zakładanie to czynność tego samego rodzaju.
Dodam, że taka sama reguła jak w wypadku czasowników ubrać się w garnitur, ale: włożyć garnitur odnosi się czasowników oznaczających czynność odwrotną do wkładania (płaszcza, spodni, butów), czyli zdejmować, zdjąć i rozebrać się. Wolno więc powiedzieć:
zdejmij (nie: zdejm) płaszcz, garnitur, kostium, sukienkę albo
rozbierz się z płaszcza, garnituru, kostiumu, sukienki.
Rażące są natomiast (często spotykane szczególnie w języku potocznym) konstrukcje rozbierz płaszcz, rozbierz kurtkę, rozbierz garnitur.

Przełom nr 31 (899) 5.08.2009